در شاهنامه فردوسی، بیت زیر در توصیف زیبایی های رودابه، دختر مهراب آمده است:دو نرگس دژم و دو ابرو به خم ستون دو ابرو چو سیمین قلمتعدادی از دستنویس های شاهنامه به جای «سیمین قلم» در این بیت «تیغ دژم» یا «تیغ درم» آورده اند. برخی از محققان ضبط «تیغ درم» را بر گونه های «تیغ دژم» و «سیمین قلم» (ضبط مختار خالقی مطلق) ترجیح می دهند و معتقد هستند که «تیغ درم» ابتدا به «تیغ قلم» (قلمتراش؟) گشتگی یافته و بعدها گروهی از کتاب «تیغ قلم» را به کلی مسخ و ساده کرده، به «سیمین قلم» گردانده اند؛ گذشته از این، احتمال داده شده است که لفظ «درم» در این ترکیب ربطی به واژه معروف درم (مسکوک سیمین) ندارد، بلکه در این مورد واژه را باید به فتح اول و دوم، یعنی «درم» خواند و «کارد، چاقو» و یا ابزاری از این دست معنی کرد. از یک سو، قراین زبانی نشان می دهد که وجود واژه ای به صورت «درم» در زبان فارسی غیرمحتمل است و واژه «درم» در ترکیب «تیغ درم» در همان معنی معروف خود، یعنی «مسکوک سیمین» استعمال شده است و استبعادی ندارد که فردوسی به علاقه جنسیت از «درم» معنی «نقره» اراده کرده و «تیغ درم» را در معنی «تیغی از نقره» به کار برده باشد؛ از سوی دیگر شواهد موجود در خود شاهنامه و متن های دیگر فارسی به خوبی حاکی از آن است که ترکیب «سیمین قلم» در بیت مورد بحث و همچنین در بیت دو یاقوت خندان دو نرگس دژم ستون دو ابرو چو سیمین قلمکه در شاهنامه در توصیف سودابه آمده است، همانند ترکیب «تیغ درم» ترکیبی اصیل و یقینا از خود فردوسی است.

اساسی ترین زمینه های تحول در زبان و ادب ایران پس از اسلام، در قرن ششم با قدرت یافتن سلجوقیان شکل گرفته است. از جمله پیامدهای تحولات سیاسی- اجتماعی عصر یاد شده، گسترش جغرافیایی شعر، تحول در زبان، فکر و صور خیال و در یک کلمه، تغییر و تحول در سبک بوده است. دشواری و دیریابی شعر قرن ششم از جمله ویژگی های سبکی این دوره به شمار می رود. شعر انوری، نمونه ای از دشوارگویی در آن دوره است. شروح کهنی چون شرح شادی آبادی، شرح ابوالحسن فراهانی و کوشش های اخیر و مرحوم مدرس رضوی و استاد ارجمند شهیدی، شواهدی بر این مدعاست. نگارنده برآن است تا در این مقاله، نکته ای را از دیوان این شاعر خراسانی شرح کند قرن ششم هجری به دلایل بسیار، از جمله قدرت یافتن سلجوقیان، مطرح شدن عراق در برابر خراسان، راه یابی زبان دری به عراق و آذربایجان و درآمیختن با دیگر لهجه ها، انتقال مجالس و محافل ادبی به این منطقه و ... در تاریخ ادبیات ایران قابل توجه و بررسی است.

از ویژگیهای سبکی شاعران خراسان در قرن ششم، دشواری و دیریابی معناست. نگارنده در این نوشتار به شرح و بررسی عبارت "قلم منتجب" که در یکی از سروده های انوری، شاعر خراسانی قرن ششم آمده است، می پردازد و در پایان به این نتیجه می رسد که منظور از "منتجب" همان منتجب الدین علی بن احمد کاتب، منشی معروف سلطان سنجر سلجوقی و صاحب دیوان رسایل اوست.

در اثنای آماده سازی این مطلب برای چاپ در نامه فرهنگستان، بانوی نویسنده از میان ما رخت بربست. یادش گرامی.دانشور، سیمین، علم الجمال و جمال در ادب فارسی، بازنگری و تدوین مسعود جعفری، نشر قطره، تهران 1389، 403 صفحه.علم الجمال در ادب فارسی رساله دکتری سیمین دانشور، داستان نویس معاصر است که، پس از شصت سال، به همت پژوهشگر و مترجم کوشنده، مسعود جعفری، بازنگری و آماده انتشار شده است. نقش جعفری در آماده سازی کتاب منحصر به بازخوانی متن نبوده است و او بر همه مراحل ضروری کار، از رفع دشواری ها و ابهام های متن و ویرایش فنی گرفته تا اصلاح منابع و مآخذ و شیوه ضبط اعلام، نظارت داشته است.

هاشمیات عنوان هشت قصیده مذهبی، سیاسی، اجتماعی و انقلابی است که توسط کمیت بن زید اسدی سروده شده است، در واقع این قصاید نخستین و با اهمیت ترین اثر او به شمار می رود که با فاصله ای اندک در حدود پانزده یا بیست سال پس از شهادت امام حسین (ع) در فضای اختناق و بیداد امویان سروده شد و بسرعت انتشار یافت و عراق و شامات را در نور دید و آوای آن در شهرها و مساجد پیچید و پایه های ظلم حاکمان اموی را به لرزه در آورد و شاعر را شهره آفاق ساخت.شاعر در هاشمیات، دلایل روشن و آشکاری بر حقانیت اهل بیت (ع) در امر خلافت و جانشینی پیامبر (ص) ارائه می دهد. وی براهین خویش را بر معیارهای عقلی بنا نهاده و برای اثبات این امر به آیات قرآن استدلال می کند. درونمایه این قصاید، مدح اهل بیت پیامبر (ص) و بر شمردن فضایل ایشان، به تصویر کشیدن ظلم و بیداد بنی امیه، معرفی حکومت عدل علوی و تشویق و تحریض مردم به قیام و جهاد است. نگارندگان در این جستار برآنند که به بررسی هاشمیات پرداخته و مضامین والای برشمرده فوق را معلوم سازند و محتوای عالی این قصاید را به خوانندگان معرفی کنند.